Wat hebben Napoleon, de Russen, oorlog en Champagne met elkaar te maken? Nou... alles. En het verhaal begint met een zekere weduwe.

De weduwe Clicquot werd geboren als Barbe-Nicole Ponsardin, dochter van een grote textielindustrieel in Reims, Frankrijk.

Naast Hôtel Ponsardin, het familielandgoed waar Barbe-Nicole opgroeide, woonde de familie Clicquot.

Philippe Clicquot had ook een succesvol textielbedrijf, en was de belangrijkste concurrent van de vader van Barbe-Nicole. En wat doe je dan als 18e eeuwse slimme ondernemer? Je laat je kinderen trouwen, want samen ben je sterker dan alleen...

In 1798, toen ze 21 jaar oud was, trouwde Barbe-Nicole met Francois Clicquot, de enige zoon van Philippe.

Ondanks hun passie voor de industrie, leek zijn vader gelijk te krijgen: hun Champagnehandel liep vast en stond op instorten.

In 1805, zes jaar na hun huwelijk, werd Francois plotseling ziek, 12 dagen later was hij dood. Geruchten circuleerden dat hij zelfmoord had gepleegd, uit wanhoop van het falende bedrijf. Anderen schrijven zijn vroege dood toe aan tyfus.

Zowel Barbe-Nicole als Philippe waren verslagen door de dood van Francois. Philippe kondigde aan dat hij tegen het einde van het jaar de wijnhandel zou beëindigen.

Maar Barbe-Nicole herpakte zich, en benaderde haar schoonvader met een gewaagd voorstel. Ze ging naar hem toe en zij: 'Ik zou mijn erfenis graag willen investeren, en ik zou graag willen dat u een miljoen investeert in het runnen van deze wijnhandel, door mij.'

Dat was best een bad-ass actie. Zeker voor die tijd. Barbe Nicole had geen zakelijke opleiding gehad, en de wijnindustrie werd gedomineerd door mannen. Maar Philippe wist dat zijn schoondochter intelligent was...

Maar: ze was er nog niet in geslaagd haar Champagne te verkopen. Dus ging Philippe akkoord onder één voorwaarde: Barbe-Nicole zou een leertijd volgen, waarna ze het bedrijf zelf zou kunnen runnen - als ze zich zou bewijzen. Ze ging in de leer bij de bekende wijnmaker Alexandre Fourneaux en probeerde vier jaar lang het stervende wijnbedrijf te laten groeien. Het werkte niet. Aan het einde van haar stage was het bedrijf net zo failliet als voorheen. Dus ging Barbe-Nicole voor de tweede keer naar haar schoonvader, en voor de tweede keer investeerde Philippe Clicquot in haar bedrijf. 

Dat was het keerpunt, vlak voor het einde van de Franse Revolutie. Ze stond op het punt om failliet te gaan. Maar - ze had in haar kelder al wel de wijnen die de legendarische vintage van 1811 zouden worden. 

Het Champagne maken had ze inmiddels onder de knie. Haar vintage uit 1811 zou de eerste echt moderne Champagne zijn geweest, met een fijnere smaak en kleinere belletjes. 

De Russische troepen

Maar nauwelijks had ze haar Champagne geperfectioneerd of zwermen Russische soldaten stonden voor haar (kelder)deur. Haar concurrenten kozen ervoor om ondergronds te gaan. Ze sloten hun bedrijven en beschermden hun wijngaarden tegen plunderende soldaten. ‘Alles gaat slecht’, schreef ze aan een vriendin. ‘Ik ben al zoveel dagen bezig met het dichtmetselen van mijn kelders, maar ik weet dat dit niet zal voorkomen dat ze worden beroofd en geplunderd. En als dat gebeurd, ben ik geruïneerd.'

Toen deed Clicquot iets wat alle goede ondernemers doen. Ze herpakte zich weer, en besloot een marketingkans te grijpen. Ze besloot het Russische leger dronken te voeren. Haar idee was dat wanneer de soldaten terugkeerden naar Rusland, ze een onverzadigbaar verlangen voor haar Champagne zouden hebben.

Een enorme zakelijke gok: ze wist dat de Russen gek waren op zoete Champagne. En ze wist ook dat zodra de oorlog eindigde, ze dorstig zouden zijn. Dorstig naar het soort Champagne dat ze aan het maken was: extreem zoet, met bijna 300 gram suiker. Ter vergelijking, de zoetste Champagne nu heeft zo'n 50 gram restsuiker per liter, en Coca cola heeft 113 gram restsuiker per liter. 

De Champagnemarkt was toen nog vrij klein, maar de Russen waren vroege enthousiastelingen. Als ze de Russen kon overtuigen, dan, wist ze: Dan red ik het.   

Er was maar één probleem: de zeeblokkades die tijdens de oorlog de commerciële scheepvaart hadden stilgelegd.

Barbe-Nicole smokkelde het overgrote deel van haar beste wijn naar Amsterdam, waar het wachtte tot de vrede werd uitgeroepen. Zodra de vrede was uitgeroepen, vond de Champagne zijn weg naar Rusland. Zo versloeg ze haar concurrenten met weken. Vlak nadat haar Champagne in Rusland debuteerde, kondigde tsaar Alexander I aan dat het de enige soort was die hij zou drinken. Daarna wilde iedereen haar Champagne.

Een vroeg staaltje marketing! Plotseling nam de vraag naar haar Champagne zo sterk toe dat ze bang was dat ze niet alle bestellingen zou kunnen vervullen. 

OK. Er was dus nog een probleem: Champagne maken was nogal een tijdrovende bezigheid.

Champagne wordt gemaakt door suiker en levende gist toe te voegen aan flessen witte wijn, waardoor een tweede gisting ontstaat. De gist verteert het suiker, en er ontstaat alcohol en kooldioxide, die de wijn zijn bubbels geven.

Wanneer de gist alle suiker heeft 'opgegeten', sterft hij. De wijnmaker blijft dan achter met een mousserende fles wijn en dode gist op de bodem. Een beetje een onsmakelijk gezicht: de wijn is dan troebel.

De eerste Champagnemakers losten dit op door de Champagne van de ene fles naar de andere over te schenken om de wijn van zijn gist te ontdoen. Enorm tijdrovend - zo kon ze de nieuwe vraag naar haar product niet bijhouden!

Barbe-Nicole wist dat er een betere manier moest zijn. In plaats van de wijn over te schenken, bedacht ze een methode die de wijn in dezelfde fles hield, maar de gist samen bracht in de hals. Daar kon ze het bevriezen, en verwijderen.

Het verhaal gaat dat 'Le Grand Dame' gaten liet boren in een keukentafel, in verschillende hoeken, zodat er flessen in konden worden geplaats om ze te draaien.

De flessen werden langzaam ondersteboven gedraaid, waardoor de gist zich in de hals van de fles verzamelde. Deze methode, remuage, wordt nog steeds gebruikt door moderne Champagnemakers.

De innovatie van Barbe-Nicole was een revolutie: ze verbeterde niet alleen de kwaliteit van haar Champagne, ze kon ook veel sneller produceren. 

Haar grote concurrenten, waaronder Jean-Rémy Moët, stonden voor een raadsel: Hoe kon Clicquot zo snel produceren? 

Het was geen gemakkelijk geheim om te bewaren, want Barbe-Nicole had een groot aantal werknemers in de kelder. Maar ze waren ook loyaal: niemand verraadde haar geheim.

Het zou tientallen jaren duren voordat de concurrentie achter het raadsel van remuage kwam. 

Een wereldwijd wijnimperium

Nu de vraag toenam, en ze snel kon produceren, zette Barbe-Nicole haar zinnen op het bouwen van een wereldwijd imperium. Tegen de tijd dat ze stierf in 1866, exporteerde ze Champagne naar alle uithoeken van de wereld, van Lapland tot de Verenigde Staten.

Veuve Clicquot hielp Champagne veranderen van een drank die alleen door de hogere klasse werd gedronken in een drank die beschikbaar was voor bijna iedereen. Een schijnbaar klein verschil, maar één die de markt enorm heeft vergroot. De uitvinding van remuage maakte de massaproductie van een ambachtelijk en luxe product mogelijk.

Ondanks de omvang van haar wijnbedrijf heeft Barbe-Nicole Frankrijk tijdens haar leven nooit verlaten: het zou ongepast zijn geweest als een vrouw in die tijd alleen zou reizen. Ze is ook nooit hertrouwd, hoewel er aanwijzingen zijn van milde flirts met een aantal van haar zakenpartners. En groot gelijk had ze ;)

Als ze was hertrouwd, had ze vrijwel zeker afstand moeten doen van haar bedrijf. Ondenkbaar natuurlijk, voor de eerste moderne zakenvrouw.

• Clicquot werd de eerste vrouw die een Champagnehuis leidde dat gebouwd was op directe verkoop. Ze schakelde tussenpersonen uit en verkocht wijnen rechtstreeks aan klanten om de winst te vergroten.
• Ze creëerde een identiteit voor Champagne buiten Frankrijk. Het merk was al vroeg populair in Rusland.
• Ze bottelde de eerste Vintage Champagne in 1810.
• Clicquot vond het Remuage systeem uit - een techniek die mousserende wijn na gisting van troebele gist zuivert.
• Ze maakte ook de eerste rosé-Champagne in 1818.

Van het riskeren van haar erfenis, het falen van haar bedrijf tot het gokken op succes: Barbe-Nicole bouwde haar Champagne-imperium op gedurfde beslissingen, een bedrijfsmodel waar ze nooit spijt van heeft gehad.

Zoals ze in de latere jaren van haar leven in een brief aan een kleinkind schreef: “De wereld is voortdurend in beweging, en we moeten de dingen van morgen uitvinden. Men moet voorgaan op anderen, vastberaden en veeleisend zijn en uw leven laten leiden door uw intelligentie. Handel met durf.”